Czerwiec 2025

Czy NFOŚiGW przyspieszy wypłatę środków w „Czystym powietrzu”? Redakcja „Miast bez Smogu” zapoznała się z nieoficjalną, roboczą wersją stanowiska Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) dotyczącego opóźnień w wypłatach dotacji w ramach programu „Czyste powietrze” przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska. Według naszych źródeł dokument ma zostać opublikowany w najbliższych dniach. Sam NFOŚiGW nie potwierdza jego autentyczności, wskazując, że prace nad stanowiskiem wciąż trwają. Z dokumentu wynika, że fundusze wojewódzkie mają zostać zobowiązane do nadania najwyższego priorytetu rozpatrywaniu zaległych wniosków o płatność, w tym do rozliczenia wszystkich wniosków z 2024 r. najpóźniej do końca września 2025 r. Dodatkowo w ciągu 48 godzin od publikacji stanowiska fundusze mają wypłacić dotacje, które przeszły już kontrolę i zostały zatwierdzone. Jeśli dokument zostanie opublikowany, spełni kluczowe postulaty firm realizujących inwestycje w ramach programu, które w związku z opóźnieniami mierzą się z problemami finansowymi.

Główna Inspektorka Nadzoru Budowlanego złożyła rezygnację. Dorota Cabańska ustąpiła z funkcji 1 czerwca. Stanowisko to zajmowała od czerwca 2022 r. i była chwalona m.in. za postępy w cyfryzacji urzędu oraz skuteczne uruchomienie Centralnej Bazy Emisyjności Budynków. Jak słyszymy, decyzją o odejściu uprzedziła swoją planowaną dymisję – została powołana za rządów Zjednoczonej Prawicy, a już rok temu o jej odwołanie wnioskował nadzorujący urząd minister rozwoju Krzysztof Paszyk. Według nieoficjalnych informacji, jeśli wpływ na obsadę stanowiska utrzyma obecne kierownictwo resortu, urząd może objąć osoba związana z Polską Izbą Inżynierów Budownictwa. Chwilowy wakat i konieczność wdrożenia nowego inspektora mogą natomiast spowolnić rozwój Centralnej Bazy Emisyjności Budynków oraz jej możliwą integrację z programem „Czyste powietrze”, rekomendowaną przez ekspertów.

Bruksela zaskarżyła Polskę do TSUE w związku z jakością powietrza. Komisja Europejska wskazuje na brak realnego dostępu do sądu w sprawach dotyczących przekraczania norm zanieczyszczeń powietrza. Chodzi o możliwość składania skarg na założenia programów ochrony powietrza (POP) i plany działań krótkoterminowych (PDK), które państwa członkowskie muszą przygotować na mocy dyrektywy AAQD (Ambient Air Quality Directive), wprowadzonej w 2008 r., a znowelizowanej w 2024 r. Komisja przypomina, że w świetle prawa wspólnotowego „poszczególni obywatele i organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska muszą mieć możliwość kwestionowania decyzji władz lub ich braku, jeśli uważają, że podjęte działania są niewystarczające”. Ministerstwo Klimatu zapewnia, że pracuje nad usprawnieniem przepisów dotyczących składania skarg, ale nowe regulacje pojawią się przed aktualizacją wojewódzkich POP-ów, zaplanowaną na 2027 r. Resort podkreśla, że w polskim prawie istnieje już podstawa do składania takich skarg – art. 90 ustawy o samorządzie wojewódzkim. Zwraca jednak uwagę, że problemem może być orzecznictwo sądów administracyjnych, które zwykły nie uznawać, że programy ochrony powietrza mogą naruszać interesy prawne osób fizycznych i organizacji pozarządowych.

Na co rząd chce przeznaczyć fundusze powiązane z ETS2? 6 czerwca Ministerstwo Funduszy opublikowało projekt planu społeczno-klimatycznego (PSK), który określa, jak Polska zamierza wydać 11,4 mld euro z unijnego Społecznego Funduszu Klimatycznego (SFK). SFK to część pakietu „Fit for 55” i ma łagodzić skutki ETS2 – nowego systemu handlu emisjami dla transportu lądowego i indywidualnego ogrzewania. Rząd planuje przeznaczyć 5,7 mld euro na bony energetyczne dla emerytów z niższymi dochodami, 4,5 mld euro na program „Czyste Powietrze” oraz termomodernizacje i remonty mieszkań socjalnych, 3,2 mld euro na kolej, autobusy zeroemisyjne, stacje ładowania i infrastrukturę rowerową, a 1,5 mld euro na budownictwo gminne. Konsultacje planu potrwają do 30 czerwca. Następnie Polska prześle jego ostateczną wersję Komisji Europejskiej. Fundusze w pełnej wysokości trafią do kraju tylko wtedy, gdy ETS2 ruszy zgodnie z planem w 2027 r. W przypadku przesunięcia na 2028 r. SFK zmniejszy się o 16 proc., a jeśli rząd wywalczy głębszą rewizję ETS2, wartość funduszu może się jeszcze zmienić.

Komisja Europejska chce finansować spłatę długu pieniędzmi z ETS2. 16 lipca przedstawi projekt wieloletnich ram finansowych, czyli budżetu na lata 2028–2034. Początkowo urzędnicy Komisji chcieli oprzeć wypłatę środków na mechanizmie podobnym do popandemicznego Funduszu Odbudowy, w ramach którego rządy państw członkowskich opracowywały krajowe plany odbudowy (KPO). To rozwiązanie wykluczało z procesu decyzyjnego samorządy, czemu sprzeciwiła się m.in. Polska. Model bezpośredniej współpracy na linii Bruksela–stolice zostanie zastąpiony zapewne przez partnerstwa krajowe i regionalne w wydatkowaniu funduszy. Wypłata środków ma być uzależniona od realizacji reform, a nie – jak dotychczas – wyłącznie od realizacji inwestycji. Nowy budżet umożliwi przekazywanie funduszy spójności na zbrojenia (w ramach mechanizmu SAFE), a dodatkowo powstanie też Fundusz Konkurencyjności, finansujący nowoczesne technologie, innowacje, badania i start-upy. Od 2028 r. UE zacznie spłacać dług zaciągnięty w ramach Funduszu Odbudowy. Komisja chciałaby pokryć te wydatki ze środków pozyskanych w ramach systemu handlu emisjami ETS2. Pomysłowi sprzeciwia się m.in. Polska.

Kraków będzie miał strefę czystego transportu. 12 czerwca Rada Miasta przyjęła uchwałę wprowadzającą strefę czystego transportu od 1 stycznia 2026 r. Obejmie ona obszar w granicach IV obwodnicy. Nowe zasady wymagają, by samochody z silnikiem diesla były co najmniej z 2014 r. (norma Euro 6), a benzynowe lub LPG z 2005 r. (Euro 4). Wyjątki obejmą auta mieszkańców zarejestrowane przed 26 czerwca 2025 r., a także pojazdy osób z niepełnosprawnością, służb, zabytkowe oraz dowożące do placówek ochrony zdrowia. Kierowcy spoza Krakowa, których auta nie spełniają wymogów, przez pierwsze trzy lata będą mogli wnieść opłatę za wjazd do strefy. Krakowski Alarm Smogowy ocenił decyzję jako ważny krok w walce o czyste powietrze, choć zwrócił uwagę, że szerokie zwolnienia dla mieszkańców mogą opóźnić oczekiwane efekty. Tymczasem poseł Polski 2050 Rafał Komarewicz oraz radni Koalicji Obywatelskiej z Wieliczki i powiatu wielickiego złożyli wnioski o uchylenie uchwały, argumentując, że faworyzuje ona krakowian kosztem mieszkańców gmin ościennych, i została przyjęta bez realnych konsultacji. Kraków będzie drugim po Warszawie miastem w Polsce z taką strefą – zgodnie z ustawą o elektromobilności i Krajowym Programem Ochrony Powietrza podobne strefy muszą wprowadzić miasta powyżej 100 tys. mieszkańców, w których regularnie przekraczane są roczne normy dwutlenku azotu.